Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2010

Ετυμολογίες και ερμηνείες επωνύμων-16/12/10

Αμδίτης- Επώνυμο εθνικό που δηλώνει καταγωγή από περιοχή που ονομάζεται Αμδί, συν την κατάλ. –ίτης. Οικισμό Αμδί δεν βρήκα πουθενά, αμδί πάντως στην διάλεκτο της ανατολικής Θράκης(Σαράντα Εκκλησιών), έλεγαν το αμμούδι, την άμμο.

Απόκοτος- Από το μεσν. και δημωδ. επιθ. απόκοτος,ο υπερβολικά τολμηρός, παράτολμος, ριψοκίνδυνος,< μσν. απόκοτος. (ΤΣΑΚΛ)(ΛΤ)



Ευταξίας- Από το μεσν. ευταξίας, εκκλησιαστικό αξίωμα, ο υπεύθυνος για την τήρηση της ευταξίας την ώρα της λειτουργίας. (ΛΔΗΜ)

Θεριακός-Από το δημωδ. θεριακός, ο γερός, ο κοτσονάτος, μτφ. το θεριό. (ΛΔΗΜ)

Λιάγκας- Μητρων. από το βαφτ. Λιάγκα, ιδιωμ. μορφή του Αλέκα< Αλεξάνδρα . Ή από το ιδιωμ.(Αιτ/νια) λιάγκας, ο πολύ αδύνατος(ΚΖΛ) {ΓΛΑΙΤ}

Μαγκριώτης- Από το βαφτ. Μαγκριώτης, χρησιμοποιούμενο κυρίως στην Θράκη. Σύμφωνα με τον Ψάλτη, στα Θρακικά του, μετέπεσε σε κύριο όνομα από κάποια παλιότερη βυζαντινή επωνυμία, όπως συνέβη με άλλα όπως Παλαιολόγος, Βάρδας, Κομνηνός, Δούκας-Δούκισα, Ασάνης-Ασάνω κτλ. (ΣΨΘΡΑ)

Μηλιόρης- Από το δημωδ. μηλιόρι, το θηλυκό πρόβατο ενός έτους ή πρώτης εγκυμοσύνης, πρωτόγεννη,<(;) ιταλ. migliore (ΛΔΗΜ)


Περπέρης/Περπερίδης- Από το δημώδ. περπέρα, η φλύαρη γυναίκα, και περπέρης. <ελνστ.  πέρπερος, ο κενόδοξος, ψευδολόγος, ο φαντασμένος. (ΛΔΗΜ)

Περτσέλης/Περτσελάκης- Από το ιδιωμ.(Λήμν.) περτσελό , το πρόβατος με πολλά χρώματα, και περτσούλα η φακίδα, περτσλιάρης ο φακιδιάρης.Λογικά σχετικό με το ‘παρδαλός’ με περίπου την ίδια έννοια. (ΛΞΛΜΝ)

Τσικλιτίρας- Από το δημωδ. τσικλιτάρα(η), ο δρυοκολάπτης, άγνωστης ετυμολογίας. (ΛΔΗΜ)

Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 2010

Επώνυμα του παρελθόντος-Θήβα, 11ος αι.

  Αν και γνωρίζουμε για το οθωμανικό σύστημα απογραφών, με τα αρκετά κατάστιχα που επιβιώνουν ως τις μέρες μας με σημαντικότατες πληροφορίες για τον πληθυσμό, την οικονομία, την ονοματολογία διαφόρων περιοχών(βλ. Θήβα/16ος αιώνας,εδώ) , γνωρίζουμε ελάχιστα για το σύστημα καταστίχων που έχει ήδη αρχίσει να χρησιμοποιείται στο Βυζάντιο από τον 10- 11ο αιώνα, τις λεγόμενες αναγραφές που επαναλαμβανόταν κάθε τριάντα χρόνια.
  Ένα από αυτά τα διασωθέντα μεσαιωνικά έγγραφά ήμαστε τυχεροί που αναλύθηκε και δημοσιεύθηκε από το Νικόλαο Σβορώνο το 1959, παρακάτω παραθέτω τα ονόματα και επώνυμα των Θηβαίων οι οποίοι καταγράφηκαν τον 11ο αιώνα!:

Αγαλλιανός Μιχέας
Ανδρέας Άνυτος
Ανδρέας Κονδός
Ανδρέας Τρούλος
Γεώργιος Μανιάκης
Γεώργιος Πολητιανός
Γεώργιος Ροσλινός
Δημήτριος Θυμιακάκης
Δημήτριος Πολητιανός
Δημήτριος Πουληνάρης
Δημήτριος Φαλακρός
Δημοχάρης
Ειρηνέος Ζήσκληκας
Ειρηνέος Ξυλίσκης
Ευδοκία Πανάρετου
Ευριπιώτης
Θεόδωρος Καρμαλίκης
Θεόδωρος Λεοβάχος
Θεόδωρος Ψαχνήτης
Ιωάννης Γέροντας
Ιωάννης Κάμπος
Ιωάννης Καστελιανός
Ιωάννης Μελγοτάς
Ιωάννης Πακουδάτος
Ιωάννης του Ευσταθίου
Κοσμάς Ανεμοσφάκτης
Κωνσταντίνος Ρενδάκιος
Λαγός Ρενδάκιος
Λέων Βασάκιος
Λέων γαμβρός Φιλάγρη
Λέων Καθαριομανδύλης
Λέων Κουνούτος
Λέων Λογαράς
Λέων Πάρδος
Λέων Υπάτιος
Λέων Χούλιος
Λουράς
Μενδάκιος
Μεσίσκλης
Μιχαήλ Γαράσδης
Μιχαήλ Σκλαβοθεόδωρος
Μωρολέων
Νικόλαος Γαλατάς
Νικόλαος Καλάνδης
Νικόλαος Καλίγας
Νικόλαος Πετζημέντος
Νικόλαος Χαλκούδης
Πανάρετος Αθηνέος (sic)
Πέτρος Θυμιαμάρης
Πέτρος Στρατήγιος
Πλάτων Αρκοπόδης
Πλουτίνος Πουληνάρης
Σέργιος Βετελάκης
Σταυράκιος Αθηναίος
Στρατήγιος
Συμεών Πόθου
Φίλιππος του Αγαλλιανού
Φώτιος Αθηναίος


Πηγή: Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalité aux XIe et XIIe siècles : le cadastre de Thèbes, Bulletin de correspondance hellénique. Volume 83, livraison 1, 1959. σελ. 1-145, Nicolas Svoronos .

Πέμπτη 9 Δεκεμβρίου 2010

Ετυμολογίες και ερμηνείες επωνύμων-09/12/10

Αλεβίζος/Αλεβιζάκης/Αλεβιζόπουλος/Αλεβιζάτος- Από το παλαιότ. βαφτ. Αλεβίζος, ελληνοποίηση του ιταλ. Alviso και αυτό με τη σειρά του ιταλοποίηση του νορβ. Alvis, πρόσωπο της μυθολογίας των Νορβηγών.
Αρβάλης- Από το δημωδ. αρβάλι, ο αναρτήρας του κουβά, ή της μπακράτσας, το πιαστήρι, και ρήμα αρβαλώ/αρβαλίζω κάνω κρότο με αρβάλια, αρβάλη σύμφωνα με τον Ησύχιο, «τήγανον οστράκινον,Ταραντίνοι». (ΛΔΗΜ)

Βελόπουλος/Βελής/Βελίδης/Βελιδάκης/Βελλής κτλ- Από το τουρκ. veli,  φύλακας, προστάτης, και άνθρωπος κοντά στον Θεό. Λιγότερα πιθανό από το δημώδ. βέλο, λεπτό και διαφανές ύφασμα, παλαιότερα. Ίσως με το δεύτερο να σχετίζεται και το επώνυμο Βελός, που αναφέρεται το 1264 στην Κεφαλονιά.(BZP)(ΕΠΜΣ)
Βουζουνάρας- Από το ιδιωμ. βουζούνι-α, το απόστημα, το σπυρί-καλόγερος. Η λέξη βουζούνι, από το ιδιωμ. βουζ- ούνι<βύζα+-ούνι. Η κατάλ. –άρας ως μεγενθυτική, πρβλ. Κωνσταντάρας, Γιανναράς κτλ. (ΤΣΑΚΛ)

Βουλάρης- Από το μεσν. βουλάριος, ο γραμματέας της μητρόπολης, εντελταμένος να φυλάει τη σφραγίδα, τη βούλα. (ΛΔΗΜ)

Δραγώνας- Ίσως από το μεσν. και δημωδ. δραγόνος, στρατιώτης, πολεμιστής σε σώμα ελαφρού ιππικού,<αντιδ. γαλλ. dragon<λατ.draco<αρχ. δράκων. Ως επώνυμο τουλάχιστον από τον 13ο αιώνα, ως Δραγωνάς στη Χαλκιδική. (BZP) (ΛΜ)
Καμακάς- Απο τη λέξη καμακάς, ο καμακιστής, αυτός που ψαρεύει με το καμάκι.Καμάκι<<αρχ. κάμαξ. (ΛΔΗΜ)

Λάγιος- Από το δημ. λάγιος, ονομασία προβάτων που έχουν μαύρο χρώμα,πρβλ. λαγιαρνί, <δάνειο από τα βλάχικα. (ΛΔΗΜ)

Λιάγκας- Μητρων. από το βαφτ. Λιάγκα, ιδιωμ. μορφή του Αλέκα< Αλεξάνδρα . Ή από το ιδιωμ.(Αιτ/νια) λιάγκας, ο πολύ αδύνατος(ΚΖΛ) {ΓΛΑΙΤ}

Μεσάρης- Από το δημωδ. μεσάρης, ο μεσήλικας. (ΛΔΗΜ)

Παπατρέχας-Από το δημωδ. παπατρέχας, ο παπάς που διαβάζει γρήγορα τις ακολουθίες, και γενικ. χαρακτηρισμός κάποιου που κάνει πράγματα γρήγορα χωρίς την προσοχή που πρέπει. (ΛΔΗΜ)

Περισσάκης- Από το μσν. & δημωδ. περισσός,και περίσσιος, ο πλεονάζων, ο υπερβολικός. Η κατάληξη –άκης, συνηθέστερη στην Κρήτη. (ΛΔΗΜ)

Ριζικάρης- Από το δημωδ. ριζικάρης, αυτός που έχει ή επιφέρει καλή μοίρα, καλό ριζικό, ο γουρλής. (ΛΔΗΜ)

Τσικλιτίρας- Από το δημωδ. τσικλιτάρα(η), ο δρυοκολάπτης. (ΛΔΗΜ)

Φραγκέλης/Φραγγέλης-  1)Από το δημωδ. φραγκ(γγ)έλλι, το μαστίγιο, καμτσίκι,<λατ. fragellum,2) Από το επίθετο Φράγκος που δήλωνε i)τον καθ’εαυτό Φράγκο(σημ.Γάλλο),ii)τον καθολικό Έλληνα ή ξένο,iii) ή τονΈλληνα που ντυνόταν σαν τους Ευρωπαίους τον 19ο αιώνα, φορούσε δηλαδή τα «φράγκικα». Η κατάληξη –έλης στα επώνυμα και –έλλι(ν) στα ουσιαστικά έχει περάσει στην ελληνική ήδη από τον μεσαίωνα ως υποκοριστικό επίθημα από το λατινικό –ellum. Πρβλ. κοπανέλι, κοκκινέλι, Αλεπουδέλης, Γιαννέλης κτλ.
Τη διάδοσή του όμως το επώνυμο με τις πολλές παραλλαγές του(Φραγκούλης, Φραγκιουδάκης, Φραγκάκος, Φραγκάκης, Φράγκογλου, Φραγκούδης, Φραγκούσης κτλ κτλ) την οφείλει στο γεγονός ότι το όνομα Φράγκος χρησιμοποιήθηκε ως βαφτιστικό σε όλο τον ελλαδικό χώρο(πρβλ. βαφτ.Βενετία). (MEYER)(ΛΤ)(ΜΣΚ)



Συντομογραφίες για τη βιβλιογραφία εδώ.

Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2010

Επώνυμα του παρελθόντος-Κρήτη, 16-17ος αιών.

Παραθέτω τα ονοματεπώνυμα απλών Κρητικών την περίοδο της Βενετοκρατίας στην Κρήτη, τον 16ο και 17ο αιώνα.



Ανδρέας Καλογεράς-πετροκόπος, 1568
Αντώνης Γερακάρης- βαρελάς, 1628
Γεώργης Αφράτης- εργάτης σε τσαγκαράδικο, 1575
Γεώργιος Καραντηνός- φαρμακοποιός, περ.1493-1501
Γεώργιος Μουζουράκης- ιερέας, περ.1509
Γιάννης Αγοραστός- πετροκόπος, 1568
Γιάννης Κανάκης- οικοδόμος, 1616
Δημήτρης Ρουχαστής- περ.1641
Δημήτρης Στανίλας-βαρελάς, 1639
Δράκος Καράβελας-βοηθός αρτοποιού(λαβορέντες), περ.1635
Δράκος Κυπριώτης- τσουκαλάς, 1642
Εμμανουήλ Γρηγορόπουλος- περ. 1493-1501
Ιερεμίας Παλλαδάς-ζωγράφος, ιερομόναχος, 1628
Ιωάννης Αρκολέων- ράφτης, 1579
Ιωάννης Ασπρέας- τσαγκάρης, 1575
Κωνσταντής Σανούδος- τσουκαλάς, 1642
Κωσταντής Καλοχούσος- βοηθός σε βαρελοποιείο, 1617
Μανέας Καλλέργης- εργάτης σε ραφτάδικο, 1579
Μανιός Φερφιράς- τσουκαλάς(τζηκαλάς), 1642
Νικολός Αγουστινόπουλος-βαρελάς,1639
Νικολός Ζερβός- νοτάριος, περ.1620
Νικολός Καλιάκης-αρτοποιός, περ.1635
Νικολός Ράλης- βαρελάς, περ.1633
Νικολός Σίδερος- μαθητευόμενος ράφτης, 1575
Νικολός Σουλάς- κουρέας,περ. 1620
Νικολός Φώσκολος- ράφτης, 1575
Νικολός Χανδακίτης-χτίστης, 1585
Πανταλέος Μουσούρος-βαρελάς, 1634
Σταυριανός Βάρδας-παπάς, 1616
Στεφανής Χαλκιόπουλος- χτίστης, 1585
Τζανάκης Πεδιώτης- βαρελάς,περ.1620
Τζουάνες Παπαδόπουλος- απομνημονευματογράφος, 17ος αιώνας
Τζώρτζης Μελισουργός- πρωτομάστορας των βαρελάδων, περ.1633
Τζώρτζης Παπαδόπουλος- βαρελάς, 1639
Τζώρτζης Παπαδόπουλος- μαθητευόμενος κουρέας, περ.1620
Τζώρτζης Σκορδίλης- Βαρελάς, 1617
Φραγκιάς Ξαγοραστός- τσαγκάρης, περ.1575


Πηγή: Χρόνος εργασίας και ελεύθερος χρόνος των επαγγελματιών του Χάνδακα την ύστερη βενετική περίοδο, Αγγελική Πανοπούλου, Βυζαντινά Σύμμεικτα, 2003

Επώνυμα του παρελθόντος- Βυζαντινοί αξιωματούχοι/11-12ος αιων.

Ονοματεπώνυμα βυζαντινών αξιωματούχων, σε διάφορα μέρη της επικράτειας από σφραγίδες που έχουν βρεθεί, από τον 11ο και 12ο αιώνα.

Αγιοζαχαρίτης Θεόδωρος 11ος
Αλυάτης Ιωάννης 12ος
Αλωπός Λέων 11ος
Αμασειανός Θεόδωρος 11ος
Ανεμάς Ιωάννης 11ος
Αντίοχος Κωνσταντίνος 11ος
Βαρδάλης Θεόδωρος 12ος
Βατάτζης Βρυέννιος 11ος
Γηράρδος Λέων 12ος
Δομεστικόπουλος 11ος
Δούκας Ιωάννης 11ος
Δρόσος Γεώργιος 11ος
Εξώτροχος Μανουήλ 13ος
Ερωτικός Βάρδας 11ος
Ιεράκης 11ος
Καβάσιλας Αλέξανδρος 11ος
Καλαμάνος 12ος
Καλαμαράς Ακίνδυνος 12ος
Καλλιέργης Θεόδωρος 11ος
Καλόγνωμος Λέων 12ος
Καλομαλάς Νικόλαος 11ος
Καμύτζης Κωνσταντίνος 12ος
Καραβιτηνός Ιωάννης 11ος
Καριανίτης Ιωάννης 12ος
Καρμαλίκης Θεόδωρος 11ος
Κεντηνάρης Χριστόφορος 11ος
Κόκκινος Βασίλειος 11ος
Κουλούκης Λέων 11ος
Κουνερής Λέων 11ος
Κρατερός Κωνσταντίνος 11ος
Κριθαράς Ιωάννης 12ος
Κριτόπουλος Ιωάννης 12ος
Κυριώτης Ιωάννης 11ος
Λαμψιώτης Ιωάννης 12ος
Λαπαρδάς Ιωάννης 13ος
Λιβαδάρης Γαβριήλ 11ος
Λιθοκαστρίτης Λέων 11ος
Μαλέσης Ιωάννης 11ος
Μάτζας Μιχαήλ 11ος
Μάτζαρης Μιχαήλ 11ος
Μαυροκατάκαλος Δημήτριος 12ος
Μητρόπουλος Κωνσταντίνος 11ος
Μουζάκης Νικήτας 11ος
Μουρμούρης Βασίλειος 11ος
Μουστάκης Κωνσταντίνος 11ος
Μυραλίδης Μιχαήλ 11ος
Μωροϊάννης Λέων 11ος
Ξιφίας Ευστάθιος 11ος
Παγωμένος Ιωάννης 11ος
Παλαιώτης Μιχαήλ 11ος
Πελαμήδης Γεράσιμος 11ος
Πεπανός Λέων 12ος
Πολιτόπωλος Γεώργιος 11ος
Πτωχός Κωνσταντίνος 11ος
Σαγόπουλος Μιχαήλ 11ος
Σαρακηνόπουλος Ιωάννης 12ος
Σαραντηνός Νικηφόρος 11ος
Σγουρός Λέων 12ος
Σκριβάς Βασίλειος 11ος
Σπανογρηγόρης Ιωάννης 11ος
Σπαρτηνός Ιωάννης (Θεσσ/κη) 13ος
Τατίκης Μανουήλ 12ος
Χαμάρετος Λέων 11ος
Χρύσανθος Ιωάννης 12ος
Χωριάτης Νικήτας 10ος

Πηγή: Ch. Stavrakos, Die byzantinischen Bleisiegel mit Familiennamen aus der Sammlung des Numismatischen Museums Athen, Wiesbaden 2000 [reviewed by Cl. Sode in Byzantinische Zeitschrift 95 (2002), 168-170 and J. Nesbitt in Speculum 77 (2002), 996-998]

Ετυμολογίες και ερμηνείες επωνύμων-06/12/10

Αναστασοβίτης- Επώνυμο εθνικό που δηλώνει καταγωγή από το χωριό Αναστάσοβα της επαρχίας Καλαβρύτων, σήμ. Ανάσταση. Σλαβογενές τοπωνύμιο που δημιουργήθηκε από το βαφτ. Αναστάσιος, ως ανδρωνυμικό. {ΤΠΝΜ}

Αναστασόπουλος/Αναστασάκης κοκ- Από το βαφτ. Αναστάσιος,<αρχ. ανάστασις, έχει μορφές όπως Τάσιος, Τάσος, Σάκης, Τούσιας, Τσιάκος, κτλ.Ως επώνυμο τουλάχιστον από τον 13ο αιώνα, με μορφές όπως, Αναστάς(Τραπεζ.), Αναστάσης(Λήμν.), Αναστασιόπουλος(Θεσσ/κη), Άναστος (Τραπεζ.), κτλ. (ΛΜ) (BZP)

Αργύρης/Αργυράκης/Αργυρούσης κοκ- Από το βαφτ. Αργύρης<Αργύριος, μάρτυρας της Ορθοδ. Εκκλ., συντομευμένος τύπος του Ανάργυρος. Ως επώνυμο τουλάχιστον από τον 13ο αιώνα ως Αργύρης, Αργυρόπουλος, Αργυρός κτλ. Ως Αργυρόπουλος είναι γνωστός και ο αυτοκράτορας  Ρωμανός ο Γ’ (1028-1034), και ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, σημαντικός λόγιος του 15ου αιώνα. (ΛΜ)(BZP)

Ασκούνης/Ασκόπουλος-  Από το δημωδ. ασκί, υποκορ. του ασκός, το ασκάκι,και ασκοπούλι. Συν την υποκορ. κατάλ. –ούνης(μσν. -ούνι < αρχ. υποκορ. επίθημα –ιον,πρβλ. κεντρούνι,βυζούνι, Βασιλούνης,Δεσπούνης κτλ), και το Ασκόπουλος με την συνηθέστατη πατρωνυμική κατάλ. –όπουλος. Το επώνυμο πιθανώς σχηματίστηκε από το επαγγελματικό Ασκάς, ο κατασκευαστής ασκών. (ΛΤ) (ΛΔΗΜ)

Βαζούρας/Βαβούρας- Από το δημωδ. βαβούρα, και βαζούρα ιδιωματικά, ο ενοχλητικός θόρυβος, η βοή, φασαρία, <μεσν. βαβούρα, ηχομιμ. < ελνστ. βαβ(άζω) `φωνάζω΄ -ούρα.(ΛΤ) {ΓΛΑΙΤ}

Γρυπάρης/Γριπάρης- Από το δημωδ.γρυπάρης/γριπάρης, αυτός που ψαρεύει με γρίπο, συσκευή ανάλογη προς την τράτα ή ο κατασκευαστής γριπών, <ελνστ. γρῖπος `δίχτυ ψαρά΄.(ΛΔΗΜ){ΜΣΚ}

Ζάκουρας- Από το ιδιωμ. ζάκουρας,1)το μέρος της δούγας που εξέχει από τον πάτο του ξύλινου βαρελιού, και μτφ.2) ο μικρόσωμος, βραχύσωμος άνθρωπος. <μεσν.(Λεξ.Σουιδα)ζάκορον, και ο υπηρέτης<διάκορος. (ΤΣΑΚΛ)

Κάργας/Καργάκος- Απο το διαλεκτ. κάργας, ο "χλευαστικώς επιδεικνυόμενος ως δήθεν σπουδαίος-ανδρείος, κομπαστής:μη μας κάνεις τον κάργα.".(ΛΔΗΜ)

Κριτής-  Από τη λέξη κριτής, που εκτός της διαχρονικής της σημασίας, αυτός που κρίνει, επι Βυζαντίου, τίτλος αξιώματος, επιτηρητής της τάξης αναλόγως-κριτής του ιπποδρόμου,-κριτής του βήλου κτλ. Η λέξη σαν επώνυμο από την περίοδο των Παλαιολόγων, τουλάχιστον, ως Κριτής, Κριτόπουλος. (ΛΔΗΜ)

Μελάς- Από το δημωδ.μελάς, ο παραγωγός ή έμπορος μελιού, μέλι συν το παραγ.επίθ. –άς. Διασημότερος φέρων του επίθετου αυτού, φυσικά ο Παύλος Μελάς. Ως επώνυμο, Μελάς, το συναντάμε πρώτη φορά, τουλάχιστόν απ’ότι έχω βρει, τον 14ο αιώνα στη Βέροια.(BZP) (ΛΔΗΜ)

Πατσός/Πατσουρός-ης/Πατσούρας- Από το δημωδ. πατσός, ο σιμός,ο πλακουτσομύτης, πατσομύτης. (ΛΔΗΜ)

Πίβουλος- Από το δημωδ. πίβουλος, ο επίβουλος, ο δόλιος και πανούργος. (ΛΔΗΜ)

Ραφανάς- Από το μσν. ραφάνη, η ράφανος, το δημωδ. ραφανίδα,ρεπάνι, < ελνστ. απάνιον υποκορ. του αρχ. *άπανος, άφανος.(ΛΤ) (ΛΔΗΜ)

Σαβοργιαννάκης- Από το βενετ. επώνυμο Savorgnan=Di Savoia, και Σαβοργινάκης, Σαβοργίνης. Ορισμένες οικογένειες της βενετσιάνικης αριστοκρατίας, αν και μετά την τουρκική κατάκτηση στα τέλη του 17ου αιώνα κατέφυγαν στις βενετικές κτήσεις του Ιονίου ή στην Βενετία μαζί με Κρητικούς ευγενείς, παρέμειναν στο νησί και αφομοιώθηκαν από τον ντόπιο πληθυσμό. (ΚΡΗΤ)

Τσαγγάς/Τζαγγάς- Από το μεσν. τζαγγάς και τσαγγάς, ο κατασκευαστής βασιλικών τζαγγίων, είδος υποδήματος. Ίδια σημασία και αρχή το ουσ. τσαγγάρης/τζαγγάρης. (ΛΔΗΜ) 


Συντομογραφίες για τη βιβλιογραφία εδώ.

Σάββατο 4 Δεκεμβρίου 2010

Επώνυμα του παρελθόντος- Μάνη/Κορσική-1675

Όλα ξεκίνησαν όταν το 1640 με τη βία ένας Στεφανόπουλος, ο Μιχάλης Λεμιθάκης, άρπαξε μια κόρη του Γιακουμή Γιατράνου η οποία ήταν αρραβωνιασμένη με τον Λυμπεράκη Γερακάρη από την οικογένεια των Κοσιμάδων, που ήταν και βαθμοφόρος στον οθωμανικό στόλο. Η έριδα ανάμεσα στις οικογένειες των Στεφανόπουλων από τη μία και των Γιατράνων/Κοσιμάδων από την άλλη έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Ακόμα, οι Τούρκοι, ίσως με προτροπή του Λυμπεράκη, έχτισαν φρούριο στη Κελέφα κοντά στο Οίτυλο των Στεφανοπουλαίων για να τους ελέγχουν. Η πίεση από την πλευρά των Τούρκων ήταν τόσο έντονη που οι Στεφανοπουλαίοι μαζί με άλλους Μανιάτες αποφάσισαν να μεταναστεύσουν. Η συμμετοχή τους στον Τουρκο-βενετικό πόλεμο στην Κρήτη το 1669 επιβάρυνε τη θέση τους και έκανε πιο έντονη τη δυσαρέσκεια των Τούρκων απέναντί τους.
                   Έλληνας της Κορσικής, 1794, Doumet, Félix Zacharie (1761-1818)

Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1675 υπογράφτηκε τελικά συμφωνία μεταξύ των Μανιατών και των Γενοβέζων, ώστε οι Μανιάτες να εγκατασταθούν στην Κορσική και συγκεκριμένα στην περιοχή της Παόμιας, και στις 3 Οκτωβρίου ξεκινά το μασσαλιώτικο καράβι «Σωτήρ» με  730 Έλληνες (στην πλειοψηφία (περίπου 600)  Μανιάτες, αλλά και άλλοι Έλληνες από Κύθηρα, Πάρο, Σμύρνη, Κω, Χίο, Κρήτη, Ψαρά και Κέρκυρα). Η πλειοψηφία βέβαια των Μανιατών άνηκαν στην οικογένεια των Στεφανόπουλων, με αρχηγούς τους Γεώργιο, Απόστολο και Κωνσταντίνο Στεφανόπουλους, αν και δεν έφυγαν όλοι από το Οίτυλο, και το όνομά τους παραμένει ακόμα ζωντανό στη Κορσική, ως Stephanopoli

Παρακάτω παραθέτω τα ονοματεπώνυμα των Μανιατών(κυρίως) αρχηγών οικογενειών που μετανάστευαν το 1675 προς την Κορσική:  


Αλιφεράκης Νικόλας
Αλογαράς Γερβάσιος
Βαρελάς Δήμος
Βαροκεφαλάκης Στέφανος
Βασιλάκης Ματθαίος
Βεστίζιος Πουλημένος
Βλαχάκης Θόδωρος
Βολιμάκης Μανώλης
Βρυώνης Βασίλης
Γαριδάκης Δημήτρης
Γουνελάκης Δομένικος
Δαμασκηνός Γιώργης
Δρακάκης Μιχάλης
Δριμαράκης Βασίλης
Έξαρχος Μακάριος
Ιατρόπουλος Πιέρρος
Καλαποθάκης Πιέρρος
Καλκανδής Δανιήλ
Καλόγερος Απόστολος
Καλτζεράκης Αντώνης
Καρτέρης Δημήτρης
Καπετανάκης Δημήτρης
Καποδημάκης Γιάννης
Κάστας Βασίλης
Κατζαράκης Γιάννης
Κλαδάς Βασίλης
Κληροδοτόπουλος Κωνσταντίνος
Κολουμπαρδάκης Κυριάκης
Κομάρης Βελισάρης
Κορίτζης Δημήτρης
Κορούπης Γερόλυμος
Κορφιώτης Πουλημένος
Κορώνας Αλέξανδρος
Κοτσιφάκης Γιάννης
Κόττης Κωνσταντής
Κωστάκης Αυγουστίνος
Κωστέλλης Ιωάννης
Κώτσος Ηλίας
Κουβαλάκης Θοδωρής
Κουβαριώτης Γληγόρης
Λαγανάκης Παναγιώτης
Λάσκαρης Μιχάλης
Λογάρος Πιέρρος
Μαμουσάκης Μιχάλης
Μανέττας Θοδωρής
Μανωλάκης Στέφανος
Μαρούκος Θωμάς
Μεδούριος Δήμος
Μελατάκης Λουκάς
Μέντιτζης Θανάσης
Μητροφάνης Θωμάς
Μούγγρης Ηλίας
Μούντανος Γρηγόρης
Μπαρμπαρήγος Λουκάς
Μπόγολης Ιωακείμ
Νταμηλάκης Γερβάσιος
Ξίγκας Θωμάς
Ξίγκας Ματθαίος
Παγγής Νικολός
Παλουλίκης Βασίλης
Παπαδάκης Ηλίας
Παραμάνος Γιάννης
Παυλάκης Στέφανος
Πενετάκης Πιέρρος
Πέρδικας Γιάννης
Πεταλιδάκης Ηλίας
Πετρολάκης Δήμος
Πολιτάκης Παύλος
Πολυθρονάκης Διακουμής
Ραγκατζάκης Μιχάλης
Σαλπάκης Αντώνης
Σγουρός Θανάσης
Σέρβος Νικόλας
Σιδέρος Γαρβάσιος
Σκερονούσκης Θοδωρής
Σκιαβόνης Παύλος
Σκουτάρης Στέφανος
Σπέρτος Κωνσταντής
Σταματουλάκης Πιέρρος
Στογιάννης Παύλος
Στρατηγός Διακουμής
Τζανετάκης Αντώνης
Τσαγγαράκης Γιάννης
Τασκονάκης Γιώργης
Τσούπρης Ηλίας
Φιγούρας Αλέξανδρος
Φραγκουλάκης Δήμος
Φριμιγκάκης Θοδωρής
Χοντρογιωργάκης Παγκράτιος



Βιβλιογραφία
-Βαγιακάκος Δ. Οι Μανιάτες της διασποράς, Α’ Οι Μανιάτες της Κορσικής
-Φαρδύς, Νικόλαος, Ύλη και σκαρίφημα ιστορίας της εν Κορσική ελληνικής αποικίας, μετα συλλογής καρυατικών τραγουδιών και συλλογής καρυατικών λέξεων , Αθήνα 1888.
-Τσιρπανλής Ζ., Οι Μανιάτες στην Παόμια της Κορσικής, ανάτυπον εκ των Λακωνικών σπουδών
-Σταυρούση Αναστασία, Η αποικία των Μανιατών στην Κορσική(17ος-20ος αιώνας),Θεσσαλονίκη,2008.
-Καλονάρος Πέτρος, Μεγάλη Ελλάς, Εικόνες από τη ζωή και την ιστορία του ελληνισμού στη δυτική Μεσόγειο. Οι ελληνόφωνοι της Ν.Ιταλίας. Οι Μανιάτες της Κορσικής και το χρονικό τους, Αθήνας, 1944.

Πέμπτη 2 Δεκεμβρίου 2010

Ετυμολογίες και ερμηνείες επωνύμων-02/12/10

Κουκουλιός/Κουκουλός/Κουκουλόπουλος- Από τη καταγεγραμμένη υποκορ. μορφή του βαφτ. Νικόλαος, στα βορειοελλαδικά ιδιώματα, Κουκουλιός<Κουλιός< Κολιός<Νικολιός<Νικόλαος. (ΒΕΛΒ)

Γκανάτσιος- Απο την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτιστικού Αθανάσιος, Γκανάτσιος,  στα βορειοελλαδικά ιδιώματα(Σιάτιστα, Βελβ.) (ΒΕΛΒ)

Γκούντης/Γκουντίνας- Επώνυμα από τις καταγεγραμμένες μορφές του βαφτ. Κωνσταντίνος στα βορειοελλαδικά ιδιώματα, Γκούντης-Γκουντίνας. Η διαδρομή που έκαναν μέσα από τη φωνολογία των βορειοελλαδικών ιδιωμάτων(Βελβεντό, Κοζάνη, Σιάτιστα κ.α.) είναι κάπως έτσι Κωσταντής>Κουσταντής>Κουντής(που έχει δώσει επώνυμο)> Γκούντης. (ΒΕΛΒ)

Δημηνάς- Από την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτ. Δημήτριος, Δημηνάς. Η συγκεκριμένη μορφή του Δημήτρης απαντάται στα βορειοελλαδικά ιδιώματα(π.χ. Καταφύγι). (ΒΕΛΒ)

Καλίτσιος- Από την καταγεγραμμένη υποκοριστική μορφή του βαφτιστικού Χαρίσιος στα βορειοελλαδικά ιδιώματα, Καλίτσιος.  (ΒΕΛΒ)

Λιάλιας- Από την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτ. Λάζαρος στα βορειοελλαδικά ιδιώματα(π.χ. Σιάτιστα). Ο διπλασιασμός μια συλλαβής του βαφτιστικού έχει δώσει αρκετές παραλλαγές σε πολλά ονόματα, π.χ. Κοκός<Κώστας, Μπάμπης<Χαράλαμπης, Κική<Αγγελική, Μίμης<Δημήτρης. (ΒΕΛΒ)

Μαλίτσιος- Μητρωνυμικό επώνυμο από την καταγεγραμμένη μορφή του θηλ. βαφτ. Μαρία, Μαλίτσιω, στα βορειοελλαδικά ιδιώματα. Το συγκεκριμένο βαφτιστικό λόγω και της συχνότητάς του έχει δώσει πάρα πολλές υποκοριστικές μορφές όπως: Μαριώ, Μαλιώ, Μαριγώ, Μαριγούλα, κ.α. Η συγκεκριμένη μορφή απαντάται κυρίως στη Βέροια. (ΒΕΛΒ)

Μέρκος- Από την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτ. Μερκούριος, Μέρκος, στα βόρεια ιδιώματα(Μακεδονία, Ήπειρος, Θράκη κτλ.). Χρησιμοποιείται και σήμερα ως υποκοριστικό.  (ΒΕΛΒ)

Νάτσιος- Απο την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτ. Αθανάσιος στα βορειοελλαδικά ιδιώματα (Σιάτιστα, Καταφύγι, Βελβεντό κ.α.). Αθανάσιος>Νάσιος>Νάτσιος. (ΒΕΛΒ)

Ντέπος- Από την καταγεγραμμένη μορφή του θηλ. βαφτ. Δέσποινα-Δέσπω> Ντέσπω>Ντέπω. Η μορφή απαντάται στα βορειοελλαδικά ιδιώματα(π.χ. Βελβεντό). (ΒΕΛΒ)

Ντόνας-Από την καταγεγραμμένη μορφή του βαφτ. Αντώνης>μεγενθ. Αντώνας> Ντώνας(Ντόνας). Πάρα πολλά δισύλλαβα επίθετα Ελλήνων είναι από τέτοιες υποκοριστικές μορφές συνηθισμένων βαφτιστικών. (ΒΕΛΒ)

Πρέπος- Μητρων. επώνυμο από το σπάνιο  θηλ. βαφτιστικό Πρέπω(από τη λέξη “πρέπει”, ή πιθανότερα απο το βαφτ. Ευπρέπεια), χρησιμοποιούμενο στη βόρεια Ελλάδα.  (ΒΕΛΒ)

Τασιούλας- Απο την μορφή του βαφτ. Αναστάσιος, στα βορειοελλαδικά ιδιώματα. Αναστάσιος>Τάσιος(για την ακρίβεια προφερόταν Τάσjoυς,ο) συν το μεγενθ. επίθημα –ούλας. (ΛΤ) (ΒΕΛΒ)

Τζιάνας- Από την καταγεγραμμένη μορφή του θηλ. βαφτιστικού Ιωάννα, στα βορειοελλαδικά ιδιώματα, Γιάννα>Τζιάνα. (ΒΕΛΒ)

Τσέλιος- Από την καταγεγραμμένη μορφή του συχνού στη βόρεια Ελλάδα βαφτιστικού Αστέριος. Αστέριος>Στέριος>Τσέλιος. Η μορφή αυτή συνηθ. στο Βελβεντό. (ΒΕΛΒ)




....................................................................
-Μελέτη περί του γλωσσικού ιδιώματος Βελβεντού και των περιχώρων αυτού, Ευθ. Μπουντώνα.,1892. (ΒΕΛΒ)

Τετάρτη 1 Δεκεμβρίου 2010

Ετυμολογίες και ερμηνείες επωνύμων-01/12/10

Αβάνης/Αβάνέας/Αβάνογλου- Από το δημώδ. αβάνης, ο συκοφάντης, μεσαιωνικό αβάνης<αραβ. hawan. Και αβανιά η συκοφαντία, η κακολογία. (Λ.Τ) (ΘΗΣΑΥ)

Αβδελάς/Αβδελόπουλος- Από το δημώδ. αβδέλλα, η βδέλα, <αρχ. βδέλλα. Αβδελάς πιθανώς ο έμπορος βδελλών, ίσως για θεραπευτικούς  λόγους. (Λ.Τ) (ΘΗΣΑΥ)

Αγαπητός/Αγαπήτογλου/Αγαπητάκης/Αγαπητόπουλος κ.α. – Από το βαφτ. Αγαπητός, ήδη από την κλασσική εποχή, και όχι σπάνιο τη βυζαντινή περίοδο φτάνοντας ως τις μέρες μας. Ως επώνυμο συναντάται τον 14ος αιώνα καθώς αναφέρεται κάποιος ιερέας Ιωσήφ Αγαπητός στο Γαλατά της Πόλης, και ένας Αγαπητός το 1321 στο Νεοχώριον Χαλκιδικής κ.α.. (BZP)

Αγραβάνης- Από το δημώδ. αγραβάνι, ο καρπός της αγραβανιάς, αλλιώς η κουτσουπιά, δύσκολα να ετυμολογηθεί ακριβώς η λέξη.  (ΘΗΣΑΥ)

Άκρατος- Από το δημώδ. άκρατος, ο ανόθευτος, ο αμιγής και για χαρακτηρισμό ανθρώπου, ο γνήσιος, ο πραγματικός, <αρχ. επίθ. άκρατος. Η λέξη και σήμερα ιδιωματικά. {ΜΣΚ}(ΛΔΗΜ)

Αλφιέρης- Από το δημώδ. αλφιέρης, ο σημαιοφόρος, φλαμπουροφόρος, την περίοδο της τουρκοκρατίας/βενετοκρατίας, από το ιταλ. lalfiere. (ΘΗΣΑΥ)

Αρμάγος-Αρμάος- Απο το βαφτ. Αρμάος-Αρμάγος, από το βενετσιάνικο armato, διαδεδομένο σε πολλές περιοχές του ελληνικού χώρου (Ιόνιο,Κρήτη,Θεσσαλία,Σέρρες κτλ). (ΑΝΧΜ)

Αρφάνης/Αρφανίδης/Αρφανάκος/Αρφανάκης- Από το ιδιωμ. αρφανός, ο ορφανός. Ως επώνυμο με την πιο συνηθισμένη και αρχική μορφή της λέξης, ορφανός, εμφανίζεται : το 13ο αιώνα στη Κεφαλονιά ως Ορφανός, το 15ο αιώνα ως Ορφανόπουλος, το 1288 ένας Λέων Ορφανός στην Κω κ.α. Η λέξη από το αρχαίο «ορφανός».  (ΛΔΗΜ) (BZP) (ΛΤ)

Βουτσινάς-Από το δημωδ. βουτσίνα(βυτίνα,βουτίνα,μπουτίνα,μπουτινέλος), είδος μεγάλος κάδου για ποιμενική χρήση, η βούτα ή βούτη αλλού. Η παραγωγική καταλ.-άς, δηλώνει επάγγελμα πρβλ. φαναράς, βαρελάς, βουτσάς, βαγενάς κτλ(ΛΔΗΜ)

Γαλιφάς/Γαλιφός/Γαλιφάκης/Γαλύφας- Από το δημώδ. γαλίφης, γαλίφος, ο πλάνος, ο κόλακας, αυτός που προσπαθεί να πετύχει κάτι με γαλιφιές, με καλόπιασμα. <μεσν. γαλίφος<ιταλ. gaglioffo. (ΛΤ) (ΛΔΗΜ)

Γαρώνης- Από το δημώδ. ρήμα γαρώνω, αλλιώς το αλατίζω, παστώνω. Από το ους. γάρος-η άρμη, από το αρχ. ουσ. γάρος, η λέξη και σήμερα ιδιωματικά. Το επώνυμο σχηματίστηκε όπως πολλά άλλα, π.χ. Βουλώνης(βουλώνει), Κουτσοπίνης(κουτσοπίνει), Κρυώνης(κρυώνει), Περιμένης(περιμένει), κ.α.. {ΜΣΚ}(ΛΔΗΜ)

Καποράλης- Από το δημώδ.καποράλης, ο δεκάδαρχος, λέξη που χρησιμοποιούταν την περίοδο της τουρκοκρατίας/βενετοκρατίας στην Ελλάδα, από το ιταλικό caporale. (ΘΗΣΑΥ)

Σαλιβαράς- Από το δημώδες σαλιβαράς/σαλλιβαράς, ο κατασκευαστής σαλιβαριών, χαλιναριών. (ΘΗΣΑΥ)

Σαμολαδάς- Από το δημώδ. σαμολαδάς, ο έμπορος/παραγωγός σαμολαδιού, αλλιώς το σουσαμέλαιο. (ΘΗΣΑΥ)

Σινόπουλος- Από το βαφτ. Σήνος, Σίνης, παραλλαγή του ονόματος Στασινός/Στασηνός< Αναστάσιος, σε διάφορες περιοχές όπως Μακεδονία, Κύμη, Πελ/σο κτλ. (ΑΝΧΜ)

Τενέντες- Από το δημώδ. τενέντες, ο υπολοχαγός, υποπλοίαρχος, την περίοδο της τουρκοκρατίας/βενετοκρατίας, όπου οι Έλληνες υπηρετούσαν ως μισθοφόροι ή ως υπόχρεοι(σεφερλήδες στην Οθωμανική αυτοκρατορία) σε διάφορα βασίλεια αλλά κυρίως στις Ιταλικές πολιτείες. Η λέξη από το ιταλ. tenente (di tal capitano). (ΘΗΣΑΥ)

...................................................................
Οι συντομογραφίες με τη βιβλιογραφία βρίσκονται εδώ