Απο που κρατάει η σκούφια τους: Καταγωγή Σαμαρά-Παπανδρέου

  Μπορεί ο σημερινός πρωθυπουργός, ο Αντώνης Σαμαράς, να μην κατάγεται από μεγάλο πολιτικό τζάκι, κατάγεται όμως από μεγάλη οικογένεια σαμαράδων…

  Αν και είναι γνωστό ότι κατάγεται από την Πύλο, οι ρίζες της οικογένειάς του κρατάνε από την Αρκαδία, και συγκεκριμένα από την ιστορική Στεμνίτσα. Η καταγωγή του από την πλευρά της μητέρας του Ελένης Ζάννα είναι γνωστή, όπως γνωστή είναι και η γενεαλογική του σχέση με την Πηνελόπη Δέλτα. 

  Γνωρίζουμε ότι ο πατέρας του σημερινού πρωθυπουργού, Κωνσταντίνος Αντωνίου Σαμαράς. γεννήθηκε στην Πύλο, όπως και ο θείος του, Γεώργιος Σαμαράς του Αντωνίου, που γεννήθηκε το 1903 εκεί και διετέλεσε αρκετές φορές βουλευτής με το κόμμα της Ε.Ρ.Ε. εκλεγόμενος βουλευτής Μεσσηνίας τό 1956, 1958, 1961 και 1963 . Ο Κωνσταντίνος Σαμαράς γνωστός καρδιολόγος της εποχής του, διετέλεσε για πολλά χρόνια διευθυντής του «Ευαγγελισμού».

  Η οικογένεια όμως ήταν πρόσφατα εγκατεστημένη εκεί, στην Πύλο. Στους εκλογικούς καταλόγους του 1873 η οικογένεια Σαμαρά ήταν πολυπληθέστατη στην Στεμνίτσα, με 16 ενήλικες άντρες να έχουν δικαίωμα ψήφου και όλοι να εξασκούν το επάγγελμα του σαμαρά-σαγματοποιού, εκτός από έναν Ιωάννη Σαμαρά του Γεωργίου, 21 χρονών που δηλώνει μαθητής, με σίγουρο πάντως μέλλον στις οικογενειακές επιχειρήσεις και τον Κωνσταντίνο Σαμαρά του Μαυροειδή, 30 χρονών που δηλώνει γανωτής...

 

Οι Σαμαράδες της Στεμνίτσας ήταν οι :

-Κων/νος Θεοδώρου Σαμαράς, 42, σαμαράς

-Αντώνιος Βασιλείου Σαμαράς, 24, σαμαράς

-Ιωάννης Παναγιώτη Σαμαράς, 50, σαμαράς,

-Γεώργιος Σαράντου Σαμαράς, 25, σαμαράς

Ιωάννης Σαράντου Σαμαράς, 22, σαμαράς

-Γεώργιος Χρήστου Σαμαράς, 47, σαμαράς

Βασίλειος Χρήστου Σαμαράς, 52, σαμαράς

-Ιωάννης Γεωργίου Σαμαράς, 21, μαθητής

Χρήστος Γεωργίου Σαμαράς,24, σαμαράς

Αντώνιος Γεωργίου Σαμαράς, 21, σαμαράς

-Μαυροειδής Αντωνίου Σαμαράς, 57, σαμαράς

Γεώργιος Μαυροειδή Σαμαράς, 25, σαμαράς

Δημήτριος Μαυροειδή Σαμαράς, 21, σαμαράς

Ιωάννης Μαυροειδή Σαμαράς, 27, σαμαράς

Κων/νος Μαυροειδή Σαμαράς, 30, γανωτής

Νικόλαος Μαυορειδή Σαμαράς, 34, σαμαράς

  Υποθέτουμε οτι ο Αντώνης ο παππούς του …δικού μας Αντώνη, και πατέρας του Γεωργίου(θείου) και Κωνσταντίνου(πατέρα) δεν είναι ο Αντώνιος Γεωργίου Σαμαράς, 21 χρονών, αν και δεν το αποκλείουμε, λόγω της ηλικίας του, που σημαίνει οτι έκανε τα παιδιά του σε ηλικία 50 ετών και πάνω στις αρχές του 20ου αιώνα στην Πύλο.    Πιστεύουμε οτι κάποιος ανήλικος ακόμα Αντώνης Σαμαράς δεν συμπεριλήφθηκε στους εκλογικούς καταλόγους του 1873 λόγω της ηλικίας του, και είναι αυτός που θα μετακινηθεί στην Πύλο και θα δει τα παιδιά του να ξεφεύγουν από την οικογενειακή παράδοση.

# Ετυμολογικά προφανώς συνδέεται με το επαγγελματικό «σαμαράς»,ο κατασκευαστής/έμπορος σαμαριών.

 Η λέξη σαμάρι, προέρχεται απο την λέξη της ελληνιστικής περιόδου σαγμάριον, υποκοριστική μορφή του αρχαίου σάγμα.

 # Σαν επώνυμο αρκετά συχνό στις μέρες μας, με τις διάφορες κατά τόπους παραλλαγές του: Σαμαρόπουλος, Σαμαράκης, Σαμαρίδης, Σαμαρούδης, Σαμαρτζής, Σαμαρούδης, Σαμαράκος κ.α.

 Πρώτη φορά(με τη μεσαιωνική μορφή της λέξης, σαγμάρι) το συναντάμε σαν επώνυμο στην Τραπεζούντα το 13ο αιώνα, όπου βρίσκουμε τον Ιωάννη Σαγμαρά, κτηματία, αλλά και στη Χαλκιδική την ίδια περίοδο βρίσκουμε τον πάροικο Παχυνικόλαο Σαγμαρά.

-Για την οικογένεια Παπανδρέου, γνωρίζουμε όλοι οτι κατάγεται απο το Καλέντζι Τριταίας, του νομού Αχαΐας.

 Το αρχικό επώνυμο της οικογένεια ήταν Σταυρόπουλος, λόγω του γενάρχη Σταύρου που  γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα στο Καλέντζι. Ο Σταύρος αυτός, απέκτησε τρια παιδιά, τον Αντώνιο, το Νικόλαο και τον Γεώργιο, οι οποίοι γεννήθηκαν στο πρώτο τέταρτο του 19ού αιώνα.  Και μέχρι τον Ανδρέα Σταυρόπουλο, πατέρα του Γέρου της δημοκρατίας, όλα τα μέλη της οικογένειας ήταν όπως όλοι οι κάτοικοι της περιοχής, γεωργοποιμένες (όπως αναφέρει ο εκλογικός κατάλογος του 1865 του Δήμου Τριταίας).

-Ο Γεώργιος (Γεωργάκης, 1815), απέκτησε δύο παιδιά, τους Αθανάσιο Σταυρόπουλο(1854) και Κωνσταντίνο Σταυρόπουλο (1856) οι οποίοι πέθαναν άκληροι.

-Ο Αντώνιος(1823) απέκτησε τρία παιδιά, τον Γεώργιο, Θεοδόση και Παναγούλα Σταυρόπουλοι, και οι απόγονοί τους ζουν σήμερα στην Αχαΐα.

-Ο τρίτος γιος, ο Νικόλαος Σταυρόπουλος(Νικολής,1827), παντρεύτηκε την Ντινοπούλου(άγνωστο το βαφτιστικό της) απο το γειτονικό Αλποχώρι. Η κόρη του η Παναγιώτα απεβίωσε νέα. Ο γιος τους ο Ανδρέας (Ανδρίκος) Σταυρόπουλος παντρέυτηκε την Παγώνα Παπαδοπούλου(Μάμαλη) απο το γειτονικό χωριό Βελημάχι .

 Ο Ανδρέας αυτός, ύστερα παπα-Ανδρέας λόγω της ιδιότητάς του, έδωσε το επώνυμο στην οικογένεια που, καθώς οι γιοί του Νικόλαος(1884) και Γεώργιος Παπανδρέου (1888) , όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή υιοθέτησαν προς τιμή του πατέρα τους το επώνυμο Παπανδρέου. (Συνήθεια αρκετά διαδεδομένη την εποχή εκείνη, ειδικά όταν ο πατέρας ή ο παππούς ήταν ιερέας-παπάς).  

  Ο κλάδος αυτός, της οικογένειας έμεινε να συνεχίζεται μόνο με τον Γεώργιο Παπανδρέου(πλέον), καθώς ο αδερφός του Νικόλαος σκοτώθηκε στους Βαλκανικούς πολέμους το 1913 στο Κιλκίς. Και η μοναδική αδερφή του, Μαγδαληνή απεβίωσε στα 19 της χρόνια απο πνευμονία.

 Η συνέχεια είναι λίγο πολύ γνωστή. Ο Γεώργιος Παπανδρέου παντρεύεται τη Σοφία Μινέικο, και αποκτά μαζί της τον Ανδρέα Παπανδρέου(1919), και με την Κυβέλη Ανδριανού τον Γεώργιο Παπανδρέου(ετεροθαλή αδερφό δηλαδή του Ανδρέα, 1926).

 Τέκνα…του Ανδρέα και της Μαργαρίτας Τσαντ, οι γνωστοί Γεώργιος Παπανδρέου (1952),  Νικόλαος(1956), Ανδρίκος(1959) και Σοφία. Ο γιος του Γιώργου, συνεχίζει το όνομα του παππού του και προ-προπάππου του παπα-Ανδρέα.

Το θετικό στην καταγωγή των δυο πρωθυπουργών της κρίσης, είναι οτι κατάγονται απο απλές ελληνικές οικογένειες της εποχής τους, σαμαράδες, αγροτοκτηνοτρόφους και παπάδες, που να τό'ξεραν όμως αυτοί τι θα κάνουν τα δισέγγονά τους...

-Γενικά Αρχεία του Κράτους, Συλλογή Βλαχογιάννη

-Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit,Erich Trapp, Hans-Veit Beyer, Ewald Kislinger, Ioannis Leontiadis (BZP)

- Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη.{Λ.Τ.}

-Καλέντζι και Καλεντζιώτες, Γεώργιος Αθ. Πετρόπουλος, Αθήνα 2003

Ρουμελιώτες πρόσφυγες στην Πάτρα, 1700

  Στο λημέρι μας, στην κλεφτουριά είχαμε μιλήσει παλιότερα για τη μετοικεσία Ρουμελιωτών και άλλων Ελλήνων στην Πελοπόννησο στη διάρκεια της Βενετοκρατίας, ως μέτρο πύκνωσης του πληθυσμού του Regno του Μοριά και αποδυνάμωσης των απέναντι τουρκοκρατούμενων ελληνικών περιοχών.

  Παρακάτω παραθέτω μερικά από τα ονοματεπώνυμα αυτών που έφτασαν στην Πελοπόννησο.

Πάτρα, 1714, Savonarola, Raffaello, 1680-1748.

«Laus Deo, 1700 20 Μαΐου, στο νέο Πάτρα,

Ονοματολογι τες φαμέλιες οπου εχουνε χαρες ηστα αφεντικα […] ιστι προβιντζια της Αχαιας μετα τεριτορια οπου εβρισκονται γενομενο κατά την προσταγη του εκλαμπροτατου και υψηλοτατου αφεντη Φραγκισκο Γκριμανη γκενεραλες:

Στο τεριτόριο της Πάτρας.

Φαμίλιες από τη Ρούμελη

Μαργέτα του Γλέζου

Γαρουφαλιά Λεμοπούλα

Δημήτρης Γεωργακόπουλος

Παναγιώτης Παπάκης

Νικολος Διεβιαρης

Χρυσαφη Φαλοσπουλα

Νικολος Κοντοπάτης

Δήμας Δούσος

Σταθης Πουφος

Δημητρης Πουφος

Αστερω Χρυσοπουλα

Γιαννης Ξανθόπουλος με τον αδερφό του

Θόδωρος Κλεπτης

Δημήτριος Κούσος

Γιάννης Παπας

Γιάννης Κούρτης

Γιάννης Στερόπουλος

Νικολός Περος

Νικολος Κούσος

Γιάννης Μαντηλας

Γιώργος Παπαδημήτρης και ο αδερφός του

Γιώργος Γαλιτας με τη μάνα του

Γιώργος Ρυμπας με τον αδερφό του

Παναγιώτης Κονσκούλης

Γιάννης Σοφρατζής

Γιάννης Κοσμάς

Παιδιά του Δήμου Ξυλογαιδαριτη

Δημάκης Μεταλόπουλος

Γικας του Νερούτζου

Νικολος Φαλτζος

Βελισαρης Μακρής

Χρυσανθος Τεκλοπουλος

Παιδιά του Γιάννη Βασίλη

Κωσταντής Συναδης

Γιάννης Σιρλιάγκος

Κανελος Σκορδιλης

Θοδορος Βαφιας

Μεσιολε Λεκα

Γιώργος του Καραμουτζώτη

Γιάννης Αρίδης

Στάθης Κουρής με τον αδερφό του

Παναγιώτης Μπαλής

Γιώργος Κιλας

Χριστόδουλος Κουβαράς

Μπετονισης Κουβαράς

Γιώργος Κουβαράς

Γιώργος Σασλάνης

Δημήτρης Μαλής

Ελιμάδα του Πιτουρίδη

Κωνσταντης Πιτουρίδης

Αγαπητός του Παπαδημα

Σίμος Τερλιγιάννης

Στάθης Παγίδης με τον αδερφό του

Αλέξης Σανταρίκας

Μαρδίτσα του Μουρτεζα

Σέρβος Σιμόπουλος

Δήμος Βουνίσιος με τον αδερφό του

Χήρα του Κωσταντή Μιχάλη

Δήμος Ορφανός με τον αδερφό του

Παναγιώτης

Παπαπαναγιώτης Κατζός

Γιάννης Μαλάνης

Θόδωρος Μουλαράκης

Φράνκο Μουσουμάνι

Νικολος Βαριστος (Ευχάριστος ;)

Τριαντάφυλλο Κουτσουνάρης

Στάθης Κοντοδήμος

Κωσταντής Μαστρομένεγας

Δάφνη Λοϊζοπούλα

Θόδωρος Κουτσουβάτης

Αγαπητός Μαλης

Νικολος Πισπολος

Γιάννης Κολοτράβας

Γιάννης Κοτας

Γιώργος Μανταγάρης

Γιάννης Ορφανός

Μανώλης Λαγανικος με τον αδερφό του

Δημήτρης Μανταγάρης

Παιδιά του Τσιμούλη

Φράγκος Αργαλιος

Νικολος Μαθεος

Δημήτρης Ξυλογαδαριτης

Γιάννης Στόγιας

Χήρα Λεμοπούλα

Χήρα Δέμενα με τον ανηψιό της

Ανδρέας Ξυλογαδαρίτης

Στάθης Ντελιδήμος

Δημήτρης Γιωργουσόπουλος

Παπαδιά Κωσταντόνενα με τα παιδιά της

Γιώργος Μπογδανος

Χήρα Στάθενα Καλού

Γιώργος Ξυλογαδαρίτης

Στάθης του Γιώργου

Νικολος Κουβαράς

Φαμίλιες από Θήβα

Ξανθή του Καιρή

Αργέντα του Βιντάκη

Γιάννης Ραβελάς

Μαρδίτσα του Λουκά

Σταμάτης Μυλωνάς

Σταύρος Βουτας

Από την Έγριπο(Εύβοια)

Κοσμένω Ρήγου

Αναστάσης Πανταζής

Δημήτρης Μεταξάς

Σταμούλης Αμπελικόζης

Παιδιά του Λευτέρη

Γιωργάκης Στάβλος»

Κώδιξ Μέρτζιου, μεταφρασμένη έκδοση στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών

Αθηναίοι πρόσφυγες στην Πάτρα, 1688

   Τον Σεπτέμβη του 1687, οι Βενετοί κατά τη διάρκεια του δεκαπενταετούς πολέμου τους με τους Τούρκους που διήρκησε από 1684 ως το 1699 αποφάσισαν να επιτεθούν στην Αθήνα. Με 9.880 πεζούς και 870 ιππείς αποβιβάστηκαν στον Πειραιά, Πόρτο Δράκο τότε για τους Έλληνες και Πόρτο Λεόνε για τους Δυτικούς (εξαιτίας του μεγάλου μαρμάρινου ομοιώματος λιονταριού που τώρα κλεμμένο κοσμεί τη Βενετία…). Οι Τούρκοι οχυρώθηκαν στην Ακρόπολη, και τότε ξεκινάει η μοιραία πολιορκία για το μεγάλο μνημείο της Αθήνας αλλά και για τους ίδους τους Αθηναίους. Στις 26 Σεπτεμβρίου μια βόμβα στοχεύει τον Παρθενώνα, προξενώντας του ανεπανόρθωτες ζημιές.

 Στις 28 του μήνα οθωμανικές ενισχύσεις από την Έγριπο (Εύβοια-Negroponte) κατέφθασαν αλλά οι πολιουρκούμενοι παρέδωσαν την πόλη στον Morosini στις 29 του μήνα.

 Οι Βενετσιάνοι, δεν κράτησαν την Αθήνα για πολύ καιρό…τον Απρίλη του 1688, παρά τις εκκλήσεις των Αθηναίων αποχωρούν από την Αθήνα και την παραχωρούν πάλι στους Οθωμανούς για διάφορους στρατηγικούς λόγους.  Μαζί με τους Βενετσιάνους φυγαδεύονται και αρκετές χιλιάδες Αθηναίων και καταφεύγουν στην Πελοπόννησο, στη Σαλαμίνα και σε νησιά του Αιγαίου. Ο Κ.Ντόκος αναφέρει ότι πάνω από 6000 Αθηναίοι (πάνω από τους μισούς δηλαδή) εγκατέλειψαν την πόλη τους.

  Οι Τούρκοι, θέλοντας να δώσουν ξανά ζωή στην πόλη…φορολογικές μονάδες δηλαδή εκδίδουν διατάγματα που εγγυώνται στους Αθηναίους προνόμια που απολάμβαναν προ του 1687…

Jacques Carrey, (Charles-Francois Olier), Αθήνα 1674

  Πάντως το 1696 πολλοί Αθηναίοι απολάμβαναν προνόμια, ανάλογα με την τάξη τους, στην Πάτρα, και παρακάτω παραθέτω τα ονοματεπώνυμά τους.

«10 Φεβρουαρίου 1696

Σημείωση για τα χωράφια, αμπελώνες, ελαιώνες και άλλα μεγάλα δέντρα, σπίτια και αποθήκες που έχουν παραχωρηθεί στους κάτωθι γεγραμμένους Αθηναίους, στις 29 Ιουλίου 1689.

Διαμέρισμα Πατρών.

2594 γη ζευγάρια βοδιών, 1321 αξινάρια αμπελώνων, 6361 ελαιώνων, στους αριθμούς περιλαμβάνεται και αριθμός δέντρων, περιβολιών και κήπων 15, σπίτια και αποθήκες 101, διανεμημένα στους παρακάτω σύμφωνα με τον λεπτομερή κατάλογο:

Δημήτριος Κουμπέλης, Λαμπρινός Ζυμώνης, Γιάννης Μεζές, Νικολος Γκαγκαράκης, Νικολός Αρβανιτάκης, Παρασκευάς Γαβρίλης, Σαράντης Σουβάρης, Θεοφάνης Καβαλάρης, Γιάννης Γιαστάς, Σαμαλταρία Κουρικαβά και η κόρη της, Τουρκάλα που έγινε χριστιανή, Γιάννης Κοσμάς, παιδιά του Νικόλα Μαυρογιάννη, Γιωργάκης Κοσμάς, Γιάννης Μαγκαρέμας, παιδιά του Νικολού Αρκουδά, Δημήτριος Σαλάκης, Δημήτρης Πούλος, Νικολός Μπουντουλαράς, Γιώργης Λακιράς, Λεονάρδος Φουκάς, Δημήτριος Κουτρικάς, Παναγιώτης Σωτήρη, Σταμάτης Μπούφας, Σπηλιώτης Αγωγιάτης, παιδιά του Γιαννάκη Καρκανδίλλη (σ.σ. το αρχικό επώνυμο του γνωστού υστεροβυζαντινού Αθηναίου ιστορικού Χαλκοκονδύλη), Μιχαήλ Χειλάς, Δημήτριος Μπατζαγλίτης, Βερνάρδος Μάκουλας, παιδιά του Νικολού Κουτρικά, παιδιά του Νικολού Κουνορίγκη, Γιάννη Θωμά δεύτερος, Νικολός Μπενιζέλος, ο γέρος Τζώρτζης Κουτρικάς, τα παιδιά του Φερίγκο Κουτρικά, Παναγιώτης Φερίγκος, η χήρα του Σταμάτης Κωλέττη, Στάμος Μαζαράκης, τα παιδιά του Γιάννη Μπαλαλά, Σταμάτης Μποζίκης, Φλωρού χήρα Καλλιφουρνά, Αργυρώ Κατανίσσα, χήρα Μαρκανταντού, Γιάννη  Βίνδουλα, Φυλακτός Μαυρογιάννης, τα παιδιά του Λέκκα, Φράνκο Αντανίνι, Αγγελής Αγωγιάτης, τα παιδιά του Νικολού Ραφαντά, τα παιδιά του Μιχάλη Μαντή, τα παιδιά του Παπακωλέττη, Μαρδίτσα του Κολοκλίτη, Λάσκαρης Παπαπερδικάρη, Μαρδίτσα και παιδιά του Μπαρμπούτη, Όρσα κόρη του Κυριάκου, τα παιδιά του Νικολού Γιωργαντά, Γιάννης Λούκος, Μαρία και Μαρδίτσα, Τουρκάλες, Ανδρέας Νίκο, χήρα Μανούσαινα Λάσκαρη, τα παιδιά του Σιλίνου Μπουκάκη, Γιωργάκης Ράφτης, τα ορφανά παιδιά του Γιώργου και η χήρα Μπουσαλούνα, Γιώργος Κορομηλάς, Γιάννης Γιαστάς, Αλέξης Καζάφης, Δημήτρης Δουμάς, Δημήτρης Σκορδίλης, Γιάννης Ροπάρτης, τα παιδιά του Λεονάρδου Ροσπαΐτη, τα παιδιά του Νικολού Καρεκλά, τα παιδιά του Γιάννη Εβό, Όρσα Μαγκούνη, τα παιδιά του Δράκου, Πασχανού του Μιχάλη Χειλά, Χρυσάφης Μπιλβίζας

Πανταζής Βαρθολομαίος, Δημήτριος Αρβανιτάκης, Νικολός Ντορτές, τα παιδιά του Πέρο, Λεονάρδος Κουστούρης, Γιάννης Κοτσικάς, ιερομόναχος Άνθιμος Νίτσας, τα παιδιά του Γιώργη του Κονόμου, Μπίλος ποτέ Μίχου Λάζαρου, Μαρδίτσα του Πάνγκαλι Τουρκάλα, Αναστασία Παπαζωγράφου, Νικολός Κροντιράς, Νικολός Σπανός, χήρα Σαμαλτάνα, Φίλιππος Σκαφίδας, Δημήτρης Λουμπάρδης, Μιχάλης Καλογεράς, Δημήτρης Αθανάσιος, Μαρδίτσα Γούναρη, Νικολός Πρετσίκης, Νικολός Γάγκας, Δημήτρης Μαυρογιάννης, Φραντσέσκος Μπερναντίν, Μαρδίτσα Μπάκλη, Αντώνιος Ζερμπίνος, Κρεούσα Ντορίσα, Γιωργάκης Κουμιτρός, Γιώργος Κουτσεβας, Μαρία Μόρα, Γιωργάκαινα Ζάρη, Μαρδίτσα, Τουρκάλα που έγινε χριστιανή, τα παιδιά του Διπλή, Μαρδίτσα του Σπανού, Νικολός του Μπονάκου, Γιάννης Κουσάρης, Όρσα του Μπολάτη, Γεωργίλας Καραμπόντσιος, Δημήτρης Πιτσουλίδης, Δημήτρης Ντέκας, Ροτίνδα, Κίνος Μποζίκης, η ορφανή Σαμαλτάνα, τα παιδιά του Μπούσα, Λεός Μένγκουλας.»

Άλλοι Αθηναίοι εγκαταστάθηκαν στο Αίγιο, στα Καλάβρυτα, στο Χλεμούτσι, στην Κυπαρισσία, στην Κορώνη, στη Μεθώνη, στον Μιστρά, στο Ναύπλιο, στην Κόρινθο και στην Τρίπολη. Ο αριθμός των αθηναϊκών οικογενειών ανέρχεται σε 544. Από τις οποίες οι περισσότερες επέστρεψαν στην Αθήνα.

-----------------------------------------

-Κώδιξ Μέρτζιου, μεταφρασμένη έκδοση που βρίσκεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών, σελ.169

-Κωνσταντίνος Ντόκος, «Η μετοικεσία των Αθηναίων στην Πελοπόννησο και η πρώτη φάση του επαναπατρισμού τους (1688-1691)», Μνήμων, τόμος 10 (1985)

Επώνυμα φίλων αναγνωστών, προέλευση και ιστορία

Λιτζέρης- Πιθανώς από το ιδιωματικό λιτζέρης-λιτζέρα, ο λιγνός/-η. Ο άνθρωπος ο ισχνός και ο λιπόσαρκος. Λογικά, ετυμολογικά, σχετίζεται με το επίθετο λυγερός σε σύγχυση με το λιγνός . Η λέξη απαντάται στη διάλεκτο της Σάμου, η οποία ανήκει στις βορειοελλαδικές διαλέκτους και προφανώς σχετίζεται με μετανάστευση Ελλήνων από τις βόρειες περιοχές την περίοδο της τουρκοκρατίας.

 Κολοσούσας- Πιθανώς μητρωνυμικό επώνυμο, από το επίθετο κολοσούσα( ή σωστότερα κώλοσούσα), που δηλώνει τη γυναίκα που κουνιέται στο βάδισμα, τη σεινάμενη-κουνάμενη που λέει ο λαός… Σούσα στη διάλεκτο των Σαμιωτών, η οποία θεωρείται βορειοελλάδική και συγγενεύει με αυτή της Θεσσαλίας και γενικότερα κεντρικής και βόρειας Ελλάδα, δηλώνει αυτή την «ιδιότητα»…

Συλιβός/Σιλιβός- Από το ιδιωματικό σιλιβός (σιλιβιασμένος), ο μη αρτιμελής. Η λέξη στο ιδίωμα της Σάμου, άγνωστης σε εμένα ετυμολογίας.

  #Γαβριήλ Συλιβός από τις Δάφνες Κρήτης, μητροπολίτης Τήνου (1810-1830).

Μπήτιας- Μία από τις πολλές μορφές του βαφτιστικού Δημήτριος. Η συγκεκριμένη απαντάται στη δυτική Μακεδονία, στην περιοχή της Κοζάνης.  Βλ. άλλες μορφές του Δημήτριος: Μήτσιος, Μήτσος, Μίτζος, Μίμης, Μήτας, και πολλές άλλες, Ταχινοσλής, Μορφές του Δημήτριος στο νομό Σερρών.

Μπάρτζης/Μπαρτζελής/Μπαρτζάκος κ.α.- Από το ιδιωματικό μπάρτζος(bάρτζος, bάρτζους), λέξη που χρησιμοποιούσαν οι βοσκοί για να χαρακτηρίσουν τα ζώα που ήταν «μάυρα με ανοιχτό κόκκινο χρώμα στα μάγουλα». Προφανώς παρόμοια χαρακτηριστικά σε άνθρωπο θα ήταν ο λόγος που αποκτούσε και το συγκεκριμένο παρατσούκλι με τις διάφορες υποκοριστικές καταλήξεις και να καθιερωθεί ως επώνυμο.

  @Η λέξη ετυμολογικά σχετίζεται με το ρουμαν. barz που δηλώνει το γριζωπό, αλλά και το σκούρο μπλε,  στα βλάχικα bárdzu, -a,  το ασπρόμαυρο ζώο, στα αλβανικά bardhi «άσπρος», στα βουλγ. barz, bardz «σταχτής», ουκραν. barziu, barza «πρόβατο με άσπρο στήθος» κλπ. Θεωρείται πάντως αυτή η πανβαλκανική λέξη άγνωστης ετυμολογίας, το πιθανότερο να σχετίζεται με παλαιοβαλκανικές γλώσσες.

 # Ως επώνυμο το βρίσκω πρώτη φορά στην οθωμανική απογραφή  στο χωριό Γαβαλά (karye-i Gavala), βρίσκοντας τον Γιώργη Μπαρτζή(ή Μπάρτζη). Ίσως πρόκειται για αρβανίτοχώρι παρατηρώντας τα ονοματεπώνυμα των συγχωριανών του Martin Varbob (Βαρυμπόμπης), Mihal Gika, Gin Karavana, Domenika Krieziya, Nikola Kuc, Luci Kalanci κ.α.  Επίσης βρίσκουμε και άλλον ένα Γιώργη Μπαρτζή(Μπάρτζη) στο χωριό Κοσκινά της Εύβοιας.  (ΜΠΑΛΤ)

# Βρίσκουμε επίσης τους Leka Barci, Gin Barci και άλλους στο χωριό Ρένεσι της Αχαΐας, προφανώς Αρβανίτες. (ΟΘΩΜΚΤ)

# Ενώ στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας ο Αναγνώστης Μπάρτζης στέλνει επιστολή στη Διοίκηση, το Νοέμβρη του 1823,  για να τον βοηθήσει οικονομικά γιατί σε ενέδρα εναντίων Τούρκων στην Ακράτα, χτυπήθηκε απο βόλι και ακρωτηριάστηκε το χέρι του. Τόμος 11, Σελίδα 118. 

# Ως τοπωνύμιο, το συναντάμε στη Τριφυλία, Αχλαδόκαμπο Άργου, και άλλού, π.χ. του Μπάρτζη, του Μπάρτζελη κ.α. Επίσης χωριά Μπάρτζι σε Ιωάννινα, σήμερα Επισκοπικό, και Μπάρτζι Μεσσηνίας σήμερα Δαφνούλα.

----------------------------------------------------

-Περί της συγχρόνου Σαμίας διαλέκτου : πραγματεία βραβευθείσα εν τω διαγωνισμώ του 1912 της εν Αθήναις γλωσσικής εταιρείας, Ζαφειρίου, Νικόλαος Ι., σελ.80

-EVANGELIA BALTA L'EUΒÉE A LA FIN DU XVe SIÈCLE, Economie et Population

Les registres de Tannée 1474  (ΜΠΑΛΤ)

-Петя Асенова, Руси Стойков και Тома Кацори με τίτλο «Селищни, лични и фамилни имена от северозападен Пелопонес през средата на XV век» ή «Ονόματα χωριών, ατόμων και οικογενειών από τη βορειοδυτική Πελοπόννησο στα μέσα του 15^ουαιώνα» (ΟΘΩΜΚΤ)

Επώνυμα φίλων αναγνωστών: Βαρβάτες/Μπουρούτης

Βαρβατές-Το επώνυμο Βαρβατές, που εντοπίζεται σήμερα σε Σάμο(Φούρνοι και Καρλόβασι) και Αθήνα, το βρίσκουμε σε αναφορά των κατοίκων των Φούρνων Σάμου, όπου βλέπουμε το Νικόλαο Βαρβάτο να υπογράφει το Μάιο του 1821 αναφορά με τους συντοπίτες του προς τον Διευθυντή και την Επαρχιακή Δημογεροντία Σάμου, κοινοποιώντας τους ότι και αυτοί όπως και οι υπόλοιποι Σαμιώτες αρνούνται να δώσουν λόγο υποταγής στο Σουλτάνο, όπως τους ζητήθηκε από τους «Τρεις Συμμάχους»…(1)

 Αργότερα, εντοπίζουμε και τον Αρίσταρχο Βαρβατές, το 1833, ως αρχιεπίσκοπο Σάμου και Ικαρίας.

  Ετυμολογικά προφανώς το επώνυμο προέρχεται απο τη δημώδη νεοελληνική λέξη βαρβάτος, η οποία δηλώνει τον εύρωστο και στιβαρό άντρα. Η λέξη απο το ελληνιστικό βαρβάτος, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται απο το λατινικό barbatus που δήλωνε αυτόν που έχει γένια( barba).

  Η ιδιαίτερη κατάληξη –ες που βλέπουμε στο επώνυμο που εξετάζουμε, ως προερχόμενο από τη Σάμο μπορεί να θεωρηθεί ως χαρακτηριστική των διαλέκτων του νοτιοανατολικού Αιγαίου(κυρίως Ρόδος) όπου η κατάληξη –ες δεν είναι σπάνια, όπως αναφέρει ο Μ.Σκανδαλίδης (2). Αναφέρει χαρακτηριστικά τη μορφή Μιστενές του βαφτιστικού Δημοσθένης και τα επώνυμα Γιαννακές, Κουνελλές.

  Μπουρούτης- Το επώνυμο Μπουρούτης που σήμερα το εντοπίζουμε στην Άνδρο και την Αττική κυρίως, και με μια και δύο εμφανίσεις στους νομούς Βοιωτίας και Κορινθίας αντίστοιχα, το συναντάω για πρώτη φορά στους εκλογικούς καταλόγους του Δήμου Κορθίου της Άνδρου του έτους 1871, όπου βλέπουμε τον Αντώνιο Μπουρούτη του Δημητρίου, 33 χρονών και γεωργό να συμπεριλαμβάνεται στους κατοίκους της Πίσω Μεριάς(Οπίσω Μέρους) της Άνδρου. Συναντάμε επίσης, στο ίδιο χωριό, τον Δημήτριο Πουρούτη του Αντωνίου επίσης 33 χρονών και γεωργό, το Μιλτιάδη Μπουρούτη του Δημητρίου, προφανώς αδερφό του Αντώνη, ετών 31 επίσης γεωργό. Επίσης συναντάμε τον Σταμάτιο Μπουρούτο του Χαραλάμπους, ετών 22 γεωργό και τον πατέρα του Χαράλαμπο Μπουρούτη του Σταματίου ετών 43 και γεωργό.

  Στο διπλανό χωριό της Αηπάτιας βρίσκουμε το Δημήτριο Μπουρούτη του Ιωάννη, 31 χρονών και γεωργό και τον πατέρα του Ιωάννη Μπουρούτη του Δημητρίου, 68 χρονών και γεωργό.

 Ετυμολογικά, προέρχεται απο το αρβανίτικο/αλβανικό burrë (4),(5) που δηλώνει τον άνδρα, και κατ’επέκταση τον παληκαρά, το γενναίο αλλά και τον αλήτη, εξού και η ιδιαίτερη νεοελληνική λέξη αλητάμπουρας. Παρόμοια αρβανίτικα επώνυμα είναι τα Μπούρας, Μπουρούσης κ.α. Η κατάληξη –ούτης, είναι σπάνια υποκοριστική κατάληξη και τη συναντάμε σπάνια σε διάφορα επώνυμα όπως Γιαννούτης, Μπαλαφούτης, Γεωργούτης, Δρουγούτης κ.α. Η αρβανίτικη παρουσία ήταν έντονη στο νησί της Άνδρου κυρίως στο βόρειο μέρος της όπου μέχρι πρόσφατα μιλιόταν και η αρβανίτικη

(1) Νικολάου Σταματιάδου, Σαμιακά, Σάμος 1899. Τα άλλα επίθετα Φουρνιωτών που υπογράφουν την ίδια αναφορά είναι τα εξής: Πρωτόπαππας, Μανουήλ, Κωνσταντίνου, Αναστάσης, Σταματίου, Ελευθερίου, Παρασκευά, Καρπάθιος, Παπαγεωργίου, Κοκονίδης, Γεωργίου, Ανδρέου, Νικολάου, Θεοδώρου, Νικόλα, Μπογιατζής, Κομνηνός, Μάρκου, Στάθη, Αδρακτάς, Μαυροειδής, Ξυδάκης, Μελιδόνης, Μυτιληνιός, Καφετζής, Σινάνης, Μωραΐτης, Διακοδημητρίου, Χουματάς, Κατεβαίνης, Λαχώρη, Ευριππαίος, Πλατανιώτης, Παπαθεοδωρή, Δανάς, Λιβανής, Μουστάκης, Κρητικός, Τριανταφύλλου, Ζουρνατζής, Νάκας, Αρετούλης, Θεοδωρίδης, Μαργαρώνης, Λατίνης, Διακοσταμάτης, Υδραίος, Λαγός, Μπαράτης, Καραμούτζου, Σάλωνας, Παρασκευά, Ανδριάδης, Εφέσιος, Σχοινάς, Μανουλούτσου, Ξυλάκης, Χρουσάφης, Μιχάλης, Βραχνάς, Ορφανός, Σοφιανός, Τσέρος, Μιχαλάκη, Δαής, Μήτρενας, Ζημιάρης, Ντιμιρτζής, Λυμπέρη, Αδάμ, Σταμπούλης, Μαυρατζώτης, Κωνσταντή, Κατεβαίνης, Μαμής κ.α.

(2) Μ.Σκανδαλίδης, Χαλκίτικα οικογενειακά ονόματα και παρατσούκλια από αρχαία ή βυζαντινή επίδραση, Ονόματα 9, 1984, 258.

(3) Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείο Βλαχογιάννη, Εκλογικά

(4)  Vladimir Orel- Albanian Etymological Dictionary, σελ.53

(5) Κωνσταντίνος Χριστοφορίδης,Λεξικόν της Αλβανικής Γλώσσης, σελ.56

Προσφυγική...Ερμούπολη

 Πέρασαν μήνες απο την τελευταία φορά που μοιράστηκα μαζί  σας πληροφορίες για τα επίθετά των Ελλήνων και την ιστορία τους. Ελπίζω να το επιτρέψουν οι συνθήκες το ιστολόγιο να ενημερώνεται τακτικά.

 Μετά την Καταστροφή της Χίου, αλλά και καθόλη τη διάρκεια της Επανάστασης η Σύρος, και συγκεκριμένα η ταχύτατα αναπτυσσόμενη Ερμούπολη, που επρόκειτο να πρωταγωνιστήσει στην εμπορική ζωή της Ελλάδας του 19^ου αιώνα, υπήρξε τόπος υποδοχής προσφύγων απο πολλά μέρη του ελληνικού κόσμου που είτε ήταν υπο εξέγερση (Μοριάς, Ύδρα κ.α.) είτε δεν είχαν καμία ελπίδα να απελευθερωθούν( Σμύρνη, Χίος, Μακεδονία κ.α.) .  

 Αξιοσημείωτο είναι οτι ο πληθυσμός της Ερμούπολης μόνο, το 1828 (σύμφωνα με την απογραφή που έγινε απο την Δημογεροντία, βλ. Έγγραφα Δημογ. Ερμούπολη, αρ.524 του 1828 ), είχε φτάσει περίπου στις 15.000 . Συγκεκριμένα η προέλευση των κατοίκων της πρωτεύουσας, εκτός των ντόπιων ήταν:

Χίοι   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .   .4500

Ρουμελιώτες   .   .   .   .   .   .   .1000

Σμυρναίοι   .  .   .   .   .   .    .    .1500

Κυδωνιάτες/Μοσχονήσιοι. . .2000

Ψαριανοί   .   .   .   .   .   .   .   .  .250

Επτανήσιοι.   . .   .    .    .    .   . 500

Ετεροεθνείς .   .    .    .    .   .   .200

Πολίτες   .     .    .     .     .    .    .1000

Πελοποννήσιοι   .   .    .    .     .1000

Υδραίοι    .    .     .    .     .    .    .200

Αιγαιοπελαγίτες .  .    .   .   .  .2600

Παρακάτω παραθέτω τα επώνυμα των όλων οικογενειών απο τη Χίο που βρίσκονται μέλη τους να υπογράφουν αίτηση προν τον κυβερνήτη Καποδίστρια το 1829:

Αγέλαστος	Μπίλης
Αγκερέτος	Μύρας
Αντωνίου	Μυρωνίδης
Απαλύρας	Μυταράκης
Αργέντης	Νακάσης
Αρφάνης	Νεγρεπόντες
Αρχοντής	Νικόλας
Αυγερινός	Νικολάκης
Βακας	Νικολιας
Βαλεντής	Νιώτης
Βαφιάδης	Ντζίφος
Βιόλος	Ξανθόπουλος
Βοληκας	Ξετές
Βουργαράκης	Οικονομίδης
Βούρος	Παΐδας
Βουρουκλάς	Πανοριος
Γαλάτης	Παντελιός
Γάφος	Παπαδόπουλος
Γεννάδης	Παρασκεβάς
Γιαλούρης	Παρπαρίας
Γιαννακόπουλος	Παρώδης
Γιασεμολαδάς	Πασουμάς
Γιούκας	Πασπάτης
Γιούργας	Πατελούλος
Γλαράκης	Πατουνας
Γλύκας	Παυλίδης
Γρυμάλτης	Πεινιατέλης
Δαμαλάς	Πετασος
Δάρας	Πέτζος
Δέρριος	Πετράκης
Δεσποτάκης	Πετροκόκκινος
Δημητριάδης	Πήθης
Διατζήντος	Πίσσας
Δόντιας	Πιφανος
Εμμανουήλ	Πλατίδης
Ευμορφόπουλος	Πλατύς
Ζαουριανός	Πολυριαλάς
Ζαραχάνης	Πολυχρονιάδης
Ζαφιράκης	Πουλλάκης
Ζερβος	Πουρνιας
Ζερβουδάκης	Πούρπουρας
Ζερλέντης	Πρασσακάκης
Ζολώτας	Πρώιος
Ζυγομαλάς	Πυταγούλης
Ζωγράφος	Ράλλης
Θεριέλης (;)	Ραφαέλης
Καζαζης	Ροδοκανάκης
Καζανόβα	Ροΐδης
Κακανίκος	Σαγκαλας
Καλαμάρης	Σαλβάγος
Καλβοκορέσης	Σαλιάρης
Καλημέρης	Σαργός
Καλίτζης	Σεκιάρης
Καλληπέτης	Σελιανός
Καλόγνωμος	Σιδερικούδης
Καλουτάς	Σίμος
Κάππαρης	Σκαραμαγκάς
Καπώνης	Σκορδιάς
Καραβανάκης	Σμυρνιούδης
Καράλης	Σουσουρής
Καραολάνης	Σπανούδης
Καργάκης	Στεφανάκης
Καρδαμυλίτης	Στρογγυλάκης
Καρυδιάς	Συνετάκης
Κάτζαρης	Σύψωμος
Κατινάκης	Σωτηράκης
Κατλάς	Τατανης
Κίκικρης	Τελεβιτο
Κλίμης	Τζιμπής
Κόβας	Τζιτζινιας
Κογιας	Τζουρης
Κοκκάλης	Τζούρος
Κοκκινάκης	Τριπούσης
Κοντόσταυλος	Τρόπος
Κορέσης	Φακίρης
Κουβελάς	Φαρμάκης
Κουλμάσης	Φιορέντης
Κουμάκης	Φουρναράκης
Κουριαλης	Φουστανάς
Κουρουνιώτης	Φραγγόπουλος
Κουρπάς	Φραγκάκης
Κωνσταντουλάκης	Φραγκιάς
Λαγούτης	Φραράκης
Λαγωνικός	Φωτηνιάς
Λέλης	Χαλικας
Λούκος	Χαρτουλάρης
Λουτράρης	Χίος
Μαγιοράκης	Χουλής
Μάγκος	Χουμής
Μαθιός	Χρυσοβελώνης
Μάμουκας	Ψιάκης
Μανούσος	Ψύχας
Μάξιμος	Ψωμάκης
Μαρινάκης
Μαρούτζης
Μασκας
Μαυράκης
Μαυρηδώγλους
Μαυρογορδάτος
Μαύρος
Μαχαιράς
Μπαρμπόνης

Η πλειοψηφία των επωνύμων αυτών έχουν ελληνική καταγωγή(ή «ελληνόθετα») αλλά υπάρχουν και επώνυμα που έλκουν την καταγωγή τους σε απογόνους δυτικών ευγενικών και μη οικογενειών που είτε ορθόδοξοι είτε καθολικοί είχαν εξελληνιστεί πλήρως με το πέρασμα των αιώνων (π.χ. Αργέντης, Καζανόβα, Γρυμάλτης κ.α.). Στην επόμενη δημοσίευση θα προσπαθήσουμε να δείξουμε την καταγωγή επωνύμων που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τη διάρκεια της «δυτικοκρατίας» στο Αιγαίο.

Συμπληρώνοντας, παραθέτω και μερικά επώνυμα προσφύγων απο άλλες περιοχές  όπως Σμύρνη (Πετρίτζη, Καραγιαννάκη, Γεραλοπούλων, Παπαδούκα κλπ), Κυδωνιές (Ζωντανοί, Κεντερτζόγλου, Ισμυρλή, Φραγκόπουλου, Κουϊμζέλη, Ανδρέου κλπ), Θεσσαλία ( Κανιονέρης, Μάκαρης, Ξηραδάκης, Κασσαβέτης, Χατζηαδάμ, Αποστόλου, Πολυμέρης, Αποστολίδης, Οικονόμου κλπ), Μακεδονία (Λαδόπουλος, Πάϊκος, Κοντός, Μελισταγής, Ίβος, Νέντοβικ, Ιωάννόπουλος, Βικέλας, Δούκας κλπ), Ψαρά (Παπανικολήδες, Βαλαβάνος, Δομεστίνος, Παππά, Φιλίνης, Κεφάλας, Γιάνναρος, Μήκαρος, Χειλάς, Καλάρης, Χατζηαλεξανδρής, Κώης, Καλημέρης, Καψόκολος, Βουρέκας, Βαρβαρέσος, Σκορδής, Κουρκούτης, Μιτάρας κλπ), Ύδρα (Κοσμάς, Νίκας, Ελευθερίου, Κοσκορόζης, Γιουρδής, Μάρκος, Ποριώτης κλπ), Κρήτη (Καλέργης, Μαριδάκης, Μαγκάκης, Αλφιεράκης, Σβεστάρχης, Φουρναράκης, Ποθητός κλπ), Ρόδος (Κάζηρας, Κωνσταντίνου κλπ) , Μιτυλήνη (Ευστρατίου, Σκαμπαβίας, Δημητρίου), Ήπειρος (Μπαμπαγιώτης κλπ).

-Ιστορία της νήσου Σύρου απο των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ημάς, Τιμολέων Αμπελάς, 1874.